Horlama, uyku sırasında üst solunum yolunu oluşturan burun, yumuşak damak, küçük dil ve dil kökü gibi yapıların birlikte ya da ayrı ayrı darlıklarından kaynaklanan tatsız, rahatsız edici bir gürültü olarak tanımlanabilir.
Horlama çoğu zaman çevreyi rahatsız edici bir gürültü olarak algılansa da kimi zaman kişinin kendi sağlığını tehdit edici bir hastalığın belirtisi olabilir. Horlamanın bir hastalık olduğunu kabul etmek, tedavisi ve çözüm yollarını aramak için atılacak olan ilk adımdır. Genelde horlayan kişi kendi horlamasından rahatsız olmadığı için doktora kendi rızasıyla başvurmaz, genellikle eşleri, birlikte iş gezilerine gidip ayni odayı paylaşmak zorunda oldukları arkadaşları ve hatta komşuları tarafından getirilirler. Konunun bu yönünü ele alırsak horlama, kişinin kendi sağlığını ve yaşamını riske eden bir hastalık olduğu kadar sosyal olarak da rahatsız edici bir hastalıktır diyebiliriz.
Horlama konusundaki en önemli ayrım horlamanın ne zaman sağlık problemlerine yol açtığının tespitidir. Eğer uyku sırasında horlayan kişinin nefes durmaları oluyorsa ve bu soluksuz kalınan süre 10 saniyeden fazla ise bu durumda uyku apnesi dediğimiz ciddi sonuçlar doğurabilecek bir hastalıktan söz etmemiz gerekir. Tıkayıcı uyku apnesi genel olarak en sık rastladığımız uyku apnesi çeşididir.
Tıkayıcı uyku apnesi nedir?
Horlama sırasında yumuşak damak ve küçük dilin ve ya beraberinde dilin geriye kaçıp soluğu 10 saniyeden daha fazla tıkamasına tıkayıcı tipte uyku apnesi diyoruz. Bu nefes alamama süresinde kandaki oksijen basıncı düşer ve kalp kanı daha çok pompalamak zorunda kalır. Sonuç olarak kalbin yükü artmış olduğundan bir süre sonra kalp ritmi bozulurken, yıllar içinde yüksek tansiyon ve kalp büyümesi meydana gelir. Kişi uyku sırasında tüm bunlar olup biterken uykusunun çok kısa bir döneminde derin uyku fazına geçebilir. Gerçek dinlenme ise sadece derin uyku fazında mümkün olduğundan, dinlenmeden geçen gecenin gündüzü uykulu, yorgun ve verimsiz olur. Gündüz her fırsatta uyuklamalar görülür. Bu tip kişiler genellikle öğle aralarında oturur pozisyonda uyuklarlar. Özellikle konsantrasyon güçlüğü olacağından, dikkat gerektiren işler yaparken uyuklamalar olabilir ve araba kullanırken kaza yapma riskleri artabilir. Bundan da anlaşılacağı gibi horlama ve uyku-apne hastalığı sadece kişinin kendisini ve uyku arkadaşlarını değil, toplumun diğer kişileri içinde gizli riskler içeren bir hastalıktır. Sabahları baş ağrısı ile yorgun uyanmak, gece uyku sırasında terlemeler, cinsel istekte ve güçte azalma, tansiyon ve kalp problemleri, son zamanlarda dalgınlıktan dolayı sık trafik kazası yapmak hastalığın sık görülen belirtileri arasında yer alır. Uyku-apnesi hastalığının ileri evrelerinde uykuda ani ölümler görülebilmektedir.
Nasıl teşhis edilir?
Hastamıza ilk olarak bir takım şikayetlerinin olup olmadığını anlayabilmemiz için hazırlamış olduğumuz testi uygularız.
Horlama ve uyku-apnesi hastalarında en sık rastlanan şikayetler:
• Gece yüksek sesle horlama ve nefes durmalarının eşlik etmesi,
• Sabah baş ağrısıyla uyanma,
• Uyandığında kendini yorgun hissetme,
• Uykuda terleme ve aniden soluksuz kalıp uyanmalar,
• Gündüz uyuklamalar,
• Gündüz dalgınlık, konsantrasyon güçlüğü,
• Sık iş ve trafik kazası,
• Azalmış cinsel istek ve güç kaybı,
• Yüksek tansiyon ve kalp hastalıkları
Tabii burada kişinin kilosu, yaşam tarzı(sportif ya da değil), beslenme alışkanlıkları, alkol kullanıp kullanmadığı son derece önemlidir. Tanı koymak için en önemli basamak ayrıntılı ve tam kulak burun muayenesinin yapılmasıdır. Tüm bunlar değerlendirildikten sonra uyku laboratuvarı adını verdiğimiz ve hastalarımızı bir gece otel ortamında konuk ettiğimiz, uyku sırasında bizim için değerli olan parametrelerin ölçüldüğü uyku testinin yapılması işlemi gelir. Uyku laboratuvarı sonuçlarına göre kişinin horlamasının yaşamı için bir tehdit oluşturup oluşturmadığı anlaşılabilir ve tedavinin planlanması için alınan değerlerden yararlanılır.
Nasıl tedavi edilir?
Tedavi basit bir diyetten, ileri cerrahi müdahalelere kadar geniş bir yelpazeyi içerir. Amerika’da horlama tedavisinde kullanılan FDA’nın onay verdiği 300’e yakın patentli cihaz ve ilaç mevcut olup, bunların bir kısmı tedavi sürecinde gerçekten etkilidir.
Ancak çoğu zaman bu yöntemler horlamayı engellemesine rağmen, kişiye rahat bir uyku sağlayamamaktadır. Aşırı horlaması olan hastalarda gürültü ile çalışıp kişiyi uyandıran ve böylece horlama sesinden uyku arkadaşlarını kurtaran cihazlar bile üretilmiş ancak bunların hepsi horlama hastasını daha da uykusuz bırakmaktan öteye geçememiştir. En basit tedavi yöntemi pijamanın arkasına bir cep dikip içine bir tenis topu yerleştirmek olarak tanımlanabilir. Böylece kişi sırt üstü yatamayacak, ya sağına ya da soluna döneceği için horlaması eğer pozisyonel horlama ise fayda sağlanacaktır. İleri derece hastalar için uyguladığımız tedavi planını anlatmadan önce basit horlaması olan erişkin hastalara önerilerimizden biraz bahsetmek gerekirse;
Horlayan kişilerde aşağıdaki önerilerde bulunuyoruz:
1. Sportif bir yaşam biçimi seçilmeli ve bu sayede kas tonusu artırılmalı,
2. Uyku ilaçları, sakinleştirici ilaçlar ve antihistaminik dediğimiz uyku getirici özelliği olan alerji ilaçlarının uykudan önce alınmaması,
3. Uykudan 4 saat önce alkol alımından sakınılması,
4. Uykudan 3 saat önce aşırı yemekten sakınılması,
5. Aşırı yorgunluktan sakınılması,
6. Uykuda sırt üstü yatmak yerine yana yatmak tercih edilmeli,
7. Evde horlamayan kişilerin sizden önce uyuması için onlara süre tanınması.
Tabii ki bu önlemler hafif horlaması olan ve pozisyona bağlı horlaması olan kişiler için geçerli olup, daha ağır horlaması ve yukarıda tarifini yaptığımız uyku-apne hastalığı olan hastaların tedavisi için daha ileri tedavi yöntemlerine ihtiyaç vardır.
Horlama tedavisi şüphesiz tanıya dayanır. Burun alerjisi, burunda deviasyon dediğimiz kemik ya da kıkırdak eğrilikleri, burunda tıkanıklığa yol açan et büyümeleri ya da mevcut bir enfeksiyonun (sinüzit gibi) tedavisi gibi ilaç tedavisi ya da burun cerrahi girişimleri içerebilir. Bunun yanında sorunun yumuşak damak, küçük dil, dil kökünde geriye kaçma gibi daha aşağı seviyede olduğu tespit edilmiş olan hastalarda başka bir takım cerrahi müdahaleler düşünülebilir. Horlama hastasına ameliyat kararı verirken uyku laboratuvarından elde ettiğimiz sonuçları değerlendirip, çok ileri derecede uyku-apne hastalarını cerrahiye kabul etmiyoruz. Genel durumu ameliyata uygun olmayan, başka bir hastalığından dolayı ameliyat olamayan ya da cerrahiden fayda göremeyecek kadar ileri hastalarda CPAP denilen pozitif basınçlı bir ağız-burun maskesi kullanılmaktadır. İstatistiksel sonuçlara bakıldığında bu cihazların hastalığın tedavisinde ki başarısı oldukça iyi olmasına rağmen, gece boyunca maske takarak uyumak hasta açısından sosyal ve fiziksel rahatsızlığa yol açmaktadır. Ancak yine de cerrahiden fayda göremeyecek grupta olan hastalar için en iyi seçenek bu maskelerdir. Tabii bu tedavi seçeneklerini değerlendirirken Kulak Burun Boğaz Uzmanı ve Nöroloji uzmanının ortak kararı önemlidir.
Sadece horlama problemi olup da, dil kökünde herhangi bir sorun olmadığı görülmüş olan hastalarda genelde uyguladığımız cerrahi yöntem; UPPP adını verdiğimiz, çok eski yıllardan beri kullandığımız, yumuşak damak ve küçük dili germe ameliyatıdır. Bu müdahale sırasında çoğu zaman bademcikler de alınmaktadır. Bu tip yumuşak damak küçültme ameliyatı Lazer kullanılarak da yapılabilmekte, ancak tüm bu tekniklerin hastanın durumuna göre uygun olup, olmadığı araştırılmalıdır. Son yıllarda Somnoplasti adını verdiğimiz radyofrekans dalgalarıyla çalışan ve hastaya minimum sıkıntı veren bir teknik geliştirilmiştir. Özellikle seçilmiş hastalarda uygulandığında başarılı bir yöntem olan bu teknik, dil kökü problemlerinde de başarı sağlanmaktadır. Somnoplasti ile aynı zamanda burunda tıkatıcı et büyümeleri de tedavi edilebilir. Ancak somnoplasti ile giderilemeyecek kadar ileri dil kökü büyüklüklerinde Sleep-in olarak adlandırılan oldukça kısa sürede tamamlanan ve yapılan araştırmalar sonucu son derece yüz güldürücü sonuçları olan bir teknik kullanmaktayız. Bu teknik ülkemizde çok yaygın kullanılmayan ancak her geçen gün yayılacağını ümit ettiğimiz bir tekniktir.
Tüm bu cerrahi müdahaleler konuyla ilgili Kulak Burun Boğaz Uzmanınız tarafından gerek görüldüğünde uygulanacaktır. Basit horlaması olan bir kişide ileri cerrahi girişimler asla ilk seçenek olmamalıdır. Bütün bunların yanı sıra diş hekimleri tarafından horlayan kişinin ağız yapısına uygun olarak hazırlanan ağız içi bir takım aperetler de horlama tedavisinde kullanılmaktadır. Kişi ağzında bu cihazlarla uyuyabildiği sürece basit horlamanın tedavisinde iyi sonuçlar elde edilebilir.